تحقیق رایگان سایت علمی و پژوهشی آسمان , تحقیقات دانش آموزی ، فرهنگیان و دانشجویان اقدام پژوهی گزارش تخصصی
فرهنگ معماری در ایران
شیوههای هفتگانه معماری ایران :
1-پارسی
: از آغاز امپراتوری پارسیان تا اندکی پس از حمله اسکندر در ایران و
کشورهای نزدیک آن رواج داشته و به روزگار هخامنشی به اوج پختگی خود رسید و
شاه کارهایی چه در پارس و چه در بیرون آن پدید آورده است .
2- پارتی : به روزگار اشکانیان و ساسانیان و تا چند گاهی پس از اسلام رواج داشته است .
3-خراسانی
: اندکی پس از ظهور اسلام پای گرفته و در روزگار صفاریان، سامانیان و حتی
غزنویان و تا ظهور دیلمیان در سراسر سرزمینهای خاوری اسلامی معمول بوده
است .
4- رازی
: با ظهور آل زیار پای گرفت هم به روزگار آل بویه، سلجوقیان، خوارزم شایان
و اتابکان رواج داشته و تا اندکی پس از حمله مغول در سراسر ایران آن روز و
کشورهای همسایه پاینده مانده است .
5-آذری
: در روزگار ایلخانان (جانشینان چنگیز که در ایران فرمانروایی داشتهاند)
پدید آمد تا زمان تیموریان، ترکمانان آق قویونلو و قره قویونلو ادامه داشته
است .
6- اصفهانی
: اندکی پیش از صفویان (اواخر عمارت ترکمانان قره قویونلو) جای شیوه آذری
را گرفته به روزگار صفویان، افشاریان، زندیان و قاجاریان رایجی بوده و تا
سده سیزدهم هجری ادامه داشته است .
1. شیوه پارس :
الف ) تختجمشید :
تراشههای
موجود از معماری ایران از قرن 6-4 پیش از میلاد عمدتاً اقتباس از بقایای
موجود کاخ- معبدهای پاسارگاد ، شوش و پرسپولیس است که نشان دهنده اختلاطی
از نفوذ معماری مصر و یونان است. رسوم سنتی ساختمان آشور در معماری ایران ،
ساخت و ساز بر روی توده های خاکریزی یا سکوها (که البته در این زمان، از
طریق پلکانهای سنگی زیبا و پر هیبت که با مقادیری از حیوانات و همراهان
پادشاه مزین گشته است قابل دسترسی میباشد ) و کاربرد تزئینات برجسته در
مقیاس بزرگ و آجرهای لعابی، رنگی و درخشان مشاهده نمود.
ب ) کاخ داریوش :
کاخ
داریوش در سال 521 پیش از میلاد ساخته شد . این کاخ به وسیله دو پلکان به
یک پیشخوان ستوندار منتهی میشود واز طریق آن وارد تالار مرکزی میشود.
ج ) مدخل مرکزی کاخ داریوش :
دید
دیگری از قرنیز به سبک مصریان که در لغاز درب نشان داده شده است . یک دال
سنگی با نقوش حکاکی شده از پادشاه به همراه خدمتکارش که چتری را بر سر او
گرفته است .
د ) نمای اصلی کاخ داریوش :
کاخ
از طریق رشتهای از پلکانها، در دو طرف یک تراست، قابل دسترسی بود که از
طریق یک ایوان به درب ورودی میرسند. این درب دارای بر نیسی حکاکی شده و نی
چین بود که مشابه دربهای معابد مصریان پیشازاین بود .
پلان کاخ داریوش :
یک
تالار مرکزی (آپادانا ) که مشتمل بر 16 ستون بود و توسط اتاقک هایی
کوچکتر احاطه شده ، برجهایی در چهار گوشه بنا شده ممکن است حاوی اتاقهای
نگهبانی و پلکانها بوده باشند.
کاخ خشایارشاه :
کاخهای
داریوش (فرمانروایی 486 تا 522 قبل از میلاد ) و پسرش خشایارشاه
(فرمانروایی 465 تا 486 پیش از میلاد) عملکردی دوجانبه ، هم به عنوان
مساکن سلطنتی و هم به عنوان معبد داشتند . مجموعهای از تالارها و اطاقهای
کاخ عملکرد مسکونی را برای پادشاه و یک کاخ نیز برای فرمانروایی و مقر
حکومتی پادشاه بود .
پلان، آپادانای خشایارشاه (سال 485 پیش از میلاد ) کاخ بر روی سکویی بنا شده بود که
توسط دو رشته پلکان قابل دسترسی بود یک ایوان باز که متشکل از 12 ستون بود
، در جلوی دو درب ورودی قرار داشت که به آپادانا منتهی میشد .
1- تحلیل تختجمشید :
یکی
از شاهکارهای معماری ایران در دورة هخامنشی بنای عظیم تختجمشید است . این
بنا را داریوش بزرگ در حدود سال 520 قبل از میلاد به آغاز کرده و در حدود
یک قرن به طول انجامید ، بخش قابل توجه تختجمشید پی سنگی عظیم 139
هزار مترمربعی بود که چهارده متر از سطح بیابان ارتفاع داشت ، در گرداگرد
این پی یک دیوار سنگی با روبندی و با ارتفاع پانزده متر سربرآورده بود،
دسترسی کاخ از راه پلکان با عظمتی مسیر است که از فتح بیابان تا دروازه
ورودی به نام " دروازة ملل "
امتداد دارد ، در دو طرف این دروازه ورودی دو گاو نر از سنگ آهک تراش خورده
به ارتفاع 5.5 متر قرار دارند و نیز مجموعهای از ستونهای 18 متری که
زمانی حامل سقفی بودند . ابعاد کاخ آپادانا در حدود 16٬723 مترمربع بزرگترین و باشکوهترین ساختمان در بنای تخت جمشید است .
خلاصه ویژگی معماری پارسی :
1. نظام حکومتی : متمرکز و رهبری واحد و مقتدر .
2. نظام اقتصادی : قوی و دارایی ذخایر مالی .
3. نظام مذهبی : اطاعت از اهورامزدا، خدایان سهگانه و اطاعت از پادشاهان.
4. استفاده از هنرها و فنّاوریهای دیگر ملل تابع و ترکیب و اختلاط آن هنرها باهنر و تفکر ملی و بومی .
5. طراحی و ترکیب تالار و لیوانهای ستوندار .
6. پاک تراش کردن و اتصال آن با به بست های فلزی.
7.گرایش به ایجاد صفه (سکو) در برخی بناها
8. گستردگی در قالب بناها ( طول، عرض، ارتفاع)
9. ایجاد پوشش مسطح با استفاده از تیرهای چوبی و ستون در تالارها و ایوان ها .
10. استفاده از خشت خام در داخل دیوارهای قطور و باربر .
2) شیوه پارتی :
از
ویژگیهای معماری پارتی استفاده از مصالح سنگ (تراشیده، کلنگی، لاشه) و
خشت خام در بدن و پوشش بنا میباشد، از انواع ملات های بهکاررفته در این
دوران گچ نیم پز ، ملات گیر چارو(قیر چارو) و ساروج است . ملات اخیر از
ترکیب آهک، رس ، خاکستر و لویی تهیه و در سازه هایی از بنا که با رطوبت
سروکار داشتند مصرف میشد .
ü کاخ پارتی آشور : کاخ آشور بنایی در سبک معماری پارتی (اشکانی) ساخته شده در قرن یکم میلادی است. این بنا بعدها در قرن سوم میلادی گسترش یافت.
ü کاخ سروستان
ü کاخ بیشاپور
ü کاخ قصرشیرین
*
در مجتمعهای پارتی ساسانی ، ایوان و گنبدخانه به عنوان فضای فضای محور
اصلی بنا تلقی میشد، و اتاقها ، راهروها و ایوانچه هایی در اطراف یک حیاط
مرکزی قرار میگرفت.
* از اندود گچ همراه با ذهنیات گچبری در نماسازی خارجی بنا استفاده میشد .
* در شیوه معماری پارتی و تمامی دورههای اسلامی بناها درونگرا هستند .
* در کف سازی داخل اتاقها از ترکیب گچ و درصد مشخصی از شیره آهک و خاک رس استفاده میشد .
* برای اولین بار در جهان استفاده کردن از گنبد که وسعت قابل توجهی را به یک طرح پوشانید در شیوة پارتی گرفته می شد .
*
طاق و قوس و گنبدهای اجراشده در ایران برخلاف مصر و برخی از اراضی
بینالنهرین غالباً به شکل تخممرغی بود و از شکل دایره جداً خودداری
میکردند .
v خلاصه شیوه معماری به پارتی (اشکانی) :
1- نظام سیاسی : غیرمتمرکز (ملوک الطوایفی )
2-نظام اقتصادی : ناپایدار و غیرثابت
3- نظام مذهبی : پرستش خدایان سهگانه و گاهاً قدرت گرفتن یکی از خدایان در برخی از مناطق
4- استفاده از انواع کاخهای مازهدار و گنبد
5- استفاده از سنگهای پاک تراش بدون ملات بر برخی از بناها
6- استفاده از سنگ لاشه و ملات گچ در ساختار بنا و سازهای آن
7- اختلاط هنر بومی با هنرهای یونانی و رومی
v خلاصه ویژگی شیوه معماری پارتی (ساسانی)
1- نظام سیاسی : متمرکز و قوی
2- نظام اقتصادی : پایدار و قوی
3- نظام مذهبی : رسمیت مذهب زرتشتی و رشد مسیحیت
4- استفاده از سنگ لاشه و ملات گچ در سطح وسیع
5- ساخت معابد و چهارطاقی های کشیده در سراسر ایران
3 ) شیوه خراسانی :
اندکی
پس از ظهور اسلام پای گرفته و در روزگار صفاریان، سامانیان و حتی غزنویان و
تا ظهور دیلمیان در سراسر سرزمینهای خاوری اسلام معمول بوده است .
که این شیوه تا قرن سوم و حتی چهارم (ه ق) در پارهای از نقاط ایران بود .
خلاصه شیوه معماری خراسانی :
1- نظام حکومتی : نیمه متمرکز
2- نظام اقتصادی : خودجوش مردمی
3- کثرت در ساخت مسجد
4- پرهیز از گستردگی (طول و عرض) ، ]متناسب با میزان جمعیت، مردم واری [
5- پرهیز از ارتفاع (واحد مقیاس انسانی)، مردم واری
6- استفاده از مصالح بوم آورد
7- سادهسازی در بنا
4 ) شیوه آذری :
در
این زمان بناها را با خشت پخته یا خام و سنگ لاشه یا کلنگی باشتاب و بدون
نما میساختند ، نمای بیرونی و برونی آن فداکاریها فهرستی از آجر یا اندود
گچ می پوشاندند ، کمکم آجر معمولی جای خود را به سفال نقشین و کاشی
لعابدار، به گره سازی آجری و آجر و کاشی در هم به نام معقلی و کاشی معرق
معمول شد (پیش از آن هم معمول بود ولی در مقیاس کم) گچبری، اندود گچ و
نقاشی روی گچ در نمای ساختمانها در سطحی گستردهتر رایج گردید .
* این شیوه پس از حمله مغول و زمان ایلخانان پدید آمد و تا ظهور دولت صفوی رواج داشت.
خلاصه ویژگیهای شیوة آذری :
1- نظام حکومتی : متمرکز (دیکتاتوری خارجی) به خاطر حمله مغول
2- نظام اقتصادی : قوی
3- نظام مذهبی و اجتماعی : سلطه همراه با خشونت
4- مقیاسها گستردهتر، پلاانها متنوعتر و کاربردها بیشتر
5- استفاده فراوان از تزیینات گچبری شده، سفالینه در نمای خارجی و داخلی
6- ابداع کاشی هفت رنگ
5 ) شیوه اصفهانی :
کاخ خورشید :
پس
از دوره صفویه - در زمان حکومت نادرشاه افشار - این عمارت بنایی هشتضلعی و
دو طبقه است که بر سکویی که مقدار استوار گردیده است. نمای خارجی کاخ از
سنگهای مرمر قهوهای رنگی است که نقوشی شامل کل، گیاهان، پرندگان و
میوههای بومی و غیر بومی مانند موز و آناناس دارد که نشانه فتح هندوستان است .
ارتفاع
این بنا 18 متر است، چهار ایوان در جهات اربعه از طریق چهار دهلیز به
تالار مرکزی متصل میشود، این کاخ مجموعاً دارای 12 فضای اطاق مانند
میباشد ، ضمناً دارای یک تالار مرکزی زیرزمینی است .
نمای داخلی بنا تماماً گچبری شامل مقرنسکاری و تزیینات اسلیمی است .
این کاخ به دلیل قرار گرفتن در سده سیزدهم به شیوه اصفهانی بنا گردیده است .
خلاصه شیوه اصفهانی :
1- نظام حکومتی متمرکز و مقتدر
2- نظام اقتصادی قدرتمند
3- نظام مذهبی و اجتماعی حاکمیت تشیع
4- سادگی در پلان و طرح (مربع و مستطیل یا هندسی شکسته
5- استفاده از انواع پوششها ( طاق ، ، ، طاق بندی ، گنبدهای دو پوسته و ... )
6- استفاده از گچبری های گسترده به ویژه خشت هفت رنگ
7- نسبت به ساخت بناهای مذهبی مانند مسجد ، حسینیه ، سقاخانه و …